Zabawa odgrywa niezwykle ważną rolę w życiu i ogólnym rozwoju dziecka. Jest ona sposobem gromadzenia doświadczeń, uczenia się, ćwiczenia. Dziecko w zabawie poznaje właściwości różnych przedmiotów i utrwala wiedzę o życiu ludzi i świecie, rozwija wszystkie funkcje umysłowe. Z wiekiem zabawa staje się działalnością, którą dziecko już w pewien sposób planuje i w której realizuje swoje zamierzenia.

Zabawa przynosi dziecku przyjemne przeżycia, radość, humor, śmiech. Jest również ważnym czynnikiem rozwoju społeczno – moralnego. Poprzez zabawę dziecko uczy się współżycia z innymi dziećmi, podporządkowuje się przepisom i zasadom obowiązującym np. w grupie przedszkolnej. Aktywność zabawowa ma zawsze zabarwienie emocjonalne, towarzyszy jej uczucie przyjemności, zadowolenia z osiągniętego rezultatu, poczucie satysfakcji. Ponadto jest dominującą formą działalności dziecka przed pójściem do szkoły. W życiu dziecka nie spełnia jakiejś izolowanej funkcji, jest dla niego pracą, nauką, myśleniem, twórczością, realizmem, fantazją, odpoczynkiem i źródłem radości. Zabawa nie jest podejmowana pod kątem widzenia jakiegoś konkretnego i praktycznego celu, lecz z potrzeby samego działania.
Kiedy dziecko pragnie budować dom, most, wieżę, stawia sobie cel i dąży do niego planowo i systematycznie. W tego rodzaju zabawie dziecko po zrealizowaniu zamiaru osiąga zadowolenie, podobnie jak dorosły po zakończeniu pracy. Praca jest zawsze czynnością lub działaniem, które przebiega celowo, które dąży do planowanego wysiłku. Istotą pracy jest wynik. Pragnieniem dziecka jest przede wszystkim samodzielne wykonanie czynności. Dziecko często odrzuca pomoc, bo uważa, że psuje mu zabawę i narusza jego prawa.
W zabawach dziecko rozwija inicjatywę, wytrwałość, osiągając efekt poznaje swoją wartość.
Dziecko w zabawie ćwiczy ogólne funkcje umysłowe: spostrzeganie, myślenie, wyobraźnię twórczą, ciekawość. Poprzez nią kształtuje też sprawność manualną, koordynację wzrokową, słuchową, usprawnia się pod względem fizycznym i ruchowym. Udział w zabawie jest dobrowolny, bez przymusu. Zabawa jest zjawiskiem ulotnym i niepowtarzalnym. Zabawa potrzebuje dwóch elementów czasu i przestrzeni.

Wielu słynnych pedagogów polskich i zagranicznych w swoich pracach podejmowało temat zabawy u dzieci. Elisabeth Hurlock ( amerykańska pedagog) wyróżnia wiele funkcji zabawy:
- funkcja kształcąca- polega na tym, iż dziecko w zabawie kształci swoje zmysły, wzbogaca wiedzę o świecie, o otaczającej je rzeczywistości społecznej, poznaje samego siebie, rozwija język i umiejętność komunikowania się, poznaje swoje możliwości, umiejętności i dokonuje samooceny swojego działania.
-funkcja wychowawcza - polega na tym , iż zabawa rozbudza u dziecka określony stosunek do otoczenia społecznego, poznaje normy społeczne i ogólnie przyjęte zasady postępowania, uczy się rzetelności, uczciwości i odpowiedzialności za własne działanie.
-funkcja terapeutyczna - polega na tym, iż dziecko w zabawie uwalnia swoje napięcia, stany emocjonalne, uczy się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć oraz rozwiązywania swoich problemów.
-funkcja projekcyjna- polegająca na tym, iż dziecko w podejmowanej przez siebie zabawie wchodzi w różne sytuacje życiowe, wykonuje różne zadania i pełni różne role społeczne

Z kolei polska pedagog Danuta Waloszek omawia cechy zabawy:
- jasność- słowa i czyny w zabawie są tak zestawione, że nie ma wątpliwości w co dziecko się bawi.
- wzniosłość - dziecko wychodzi w zabawie ponad to co pospolite, wychodzi poza przeciętność, zabawa ma charakter odświętny, dziecko nadaje wydarzeniom własny charakter.
- piękność - zabawa zawiera zgodność czynów i słów, które je tworzą, w zabawie jest pełno harmonii uczuciowej, zabawa dziecka skupia w sobie szczęście, radość, rozsądek, działania i przyjemność
- dobitność - dziecko odwzorowuje w zabawie zachowania dorosłych, nadaje zabawia ruch , żywość i sugestywność.
- prawdziwość, autentyczność - zabawa jest tak skonstruowana przez dziecko, że dziecko nie przygotowuje się do niej wcześniej
- potęga - odgrywa ogromne znaczenie w rozwoju dziecka.

Zabawy dziecka można podzielić na różne rodzaje:
zabawy konstrukcyjne - polegają na budowaniu, składaniu całości z elementów,
z wykorzystaniem różnorodnego materiału. Dziecko bawiąc się, wykonując czynności
konstrukcyjne odczuwa przyjemność, zadowolenie, jednocześnie zaspakaja ważną
potrzebę tworzenia np. budowanie z klocków, spełniają znaczącą rolę w rozwijaniu procesów poznawczych dzieci. Rozwijają one wyobraźnię przestrzenną, uczą projektowania i planowani, budowania i konstruowania według wyobrażonego wzorca, co wpływa na umiejętność dokonywania analizy i syntezy tak materiału, jak i własnego wytworu.
zabawy tematyczne - nazywane również zabawami naśladowczymi, w role, przez S. Szumana zostały nazwane tematycznymi, ponieważ są to zabawy dziecięce na określony temat zaczerpnięty z różnych sytuacji, zdarzeń, faktów z życia zauważonych przez dzieci i odtworzonych w formie zabawy.
zabawy dydaktyczne - to forma zabawy organizowana i kierowana przez dorosłych. Są to zadania, które mają na celu osiągnięcie zamierzonego wyniku, ich celem jest przede wszystkim rozwój procesów poznawczych. Dają dziecku okazję do uporządkowania swoich wiadomości, operowania nimi, rozumienia i dociekania.
zabawy ruchowe - przyczyniają się z kolei do rozwijania ogólnej sprawności ruchowej oraz kształtowania poprawnej postawy dziecka. Pobudzają one pracę mięśni, serca i płuc, wzmacniają kończyny dolne, górne, rozwijają siłę ramion.
zabawy manipulacyjne - w zabawach manipulacyjnych dziecko uczy się nie tylko przystosować swe ruchy do przedmiotu, ale aktywnie oddziaływać na te przedmioty, to jest przekształcać je, zmieniając ich pozycję, wygląd, składać i rozkładać, badać ich kształt i budowę, dzięki czemu poszerza się jego wiedza o nich, a także jego doświadczenie i pomysłowość w szukaniu dróg, dojścia do celu, często też w nowych nie znanych mu dotąd warunkach. Zabawy manipulacyjne sprzyjają rozwojowi mowy i myślenia dzieci, wyobraźni i ich twórczości, a także sfery emocjonalno- społecznej.

Zabawy dzieci są bardzo różnorodne, dlatego klasyfikuje się je według rozmaitych kryteriów. W zależności od poziomu własnej aktywności dziecka wyróżniamy zabawy swobodne ( podejmowane z inicjatywy dziecka ) indywidualne i grupowe.
Pamiętajmy zatem, że zabawa jest główną formą działalności dziecka przedszkolnego., dlatego ważnym zadaniem dla rodziców i opiekunów jest stwarzanie jak najlepszych warunków do zabawy, organizowanie takich sytuacji, które sprzyjałyby zabawie, zachęcały do podejmowania różnorodnych zabaw rozwijających je wszechstronnie. Nieocenioną wartość ma zabawa wspólna - dla dzieci - ponieważ wspomaga ich rozwój, dla rodziców - ponieważ dostarcza wielu informacji na temat dziecka. Rodzice powinni bawić się z dzieckiem od pierwszych tygodni jego życia. Kontakt przez zabawę, obok pieszczot, uśmiechania się, całowania, rozmawiania stymuluje rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny dziecka, a tym samym sprzyja jego prawidłowemu rozwojowi biologicznemu.
Aby zabawa mogła istotnie przyczyniać się do rozwoju dziecka, nie wystarczy samo udostępnianie zabawek, jest potrzebna obecność rodziców w zabawie. Zabawa wzmacnia więź pomiędzy rodzicami a dzieckiem. Wygospodarowany przez rodziców czas na zabawę z dzieckiem to czas przygotowania małego człowieka do dorosłego życia.

Opracowanie mgr Magdalena Kowal